گاه نوشت های سید جواد کاظمی

قبل از پیروزی انقلاب(اولین مجلس موقتی)

اولین شكل انتخابات و تشكیل مجلس در ایران به زمان بعد از مشروطیت بر می گردد. فرمان مشروطیت در تاریخ 14 جمادی الثانی سال 1324 هجری قمری از طرف مظفرالدین شاه قاجار صادر شد و اولین مجلس موقتی كه طبق این فرمان باید” نظامنامه انتخابات” را تهیه نماید، در تاریخ 26 مرداد ماه سال 1285 هجری شمسی در عمارت نظام تشكیل شد.

اولین قانون انتخابات در تاریخ 18 شهریور1285 هجری شمسی بوسیله میرزا حسن خان منیرالملك، مرتضی قلیجان، صنیع الدوله، مخبرالسلطنه، مخبرالملك، موتمن الملك و محتشم السلطنه تهیه و تدوین گردید و بلافاصله پس از رسمیت یافتن متمم قانون اساسی، به تصویب مجلس رسید و اولین دوره مجلس شورای ملی در تاریخ 17 مهر 1285 هجری شمسی افتتاح شد. به موجب مقررات این نظامنامه طول نمایندگی دو سال و تعداد نمایندگان 156 نفر بودند كه 60 نفر از تهران و 96 نفر از سایر شهرستانها انتخاب می شدند. البته در دوره یكم انتخاب صنفی بوده و همه طبقات مردم در آن شركت نداشتند.

شرایط كاندیدها و رأی دهندگان در اولین نظامنامه انتخاباتی

از نكات قابل ذكر اولین نظامنامه انتخاباتی شرایط انتخاب كنندگان و انتخاب شوندگان به شرح زیر بوده است:

  سن انتخاب كنندگان كمتر از 25 سال نباشد

  ملاكین و فلاحین باید صاحب ملكی باشند كه هزار تومان قیمت داشته و در غیر این صورت از انتخاب كردن محروم بودند.

  زنان از حق انتخاب كردن و انتخاب شدن محروم بودند.

دومین قانون انتخابات موسوم به انتخابات دو درجه در تاریخ 10 تیر ماه 1288 هجری شمسی تهیه و تدوین گردید. در این قانون، انتخابات از صنفی به دو درجه ای اصلاح و زمینه بیشتری برای مشاركت مردم فراهم گردید. زیرا در این قانون قید اختصاص انتخاب كننده به طبقات معین از بین رفت و به همه طبقات به غیر از بانوان حق شركت در انتخابات داده شد لیكن محدودیت هایی برای بی سوادها و افراد غیر متمكن قایل شدند. بدین معنی كه به موجب بند 4 از ماده 4 قانون مذكور انتخاب كنندگان باید لااقل 250 تومان علاقه ملكی داشته و یا پرداختی مالیات آنها كمتر از 10 تومان نباشد و یا 50 تومان عایدی سالانه داشته و یا تحصیلكرده باشند. ضمناْ تعداد نمایندگان از 156 نفر در دوره اول به تعداد 120 نفر تقلیل یافت و مطابق جدول نظامنامه انتخابات تمام ایران به 30 حوزه عمومی تقسیم شد و سن رأی دهندگان نیز از 25 سال به 20 سال تقلیل یافت.

مفهوم انتخابات دو درجه ای

به موجب ماده 15 این قانون، انتخابات دو درجه بوده به این معنی كه كسانی كه واجد شرایط قانونی بودنددر محله های یك شهر و یا در شهرهای یك حوزه انتخابیه عده مقرر را تعیین می نمودند و سپس اشخاصی كه بدین ترتیب انتخاب می شدند در مركز حوزه انتخابیه جمع شده و بر اساس جدول نظامنامه انتخابات یك یا چند نفر وكیل تعیین می كردند.

تصویب سومین قانون انتخابات و دومین مجلس

سومین قانون انتخابات در جلسه مورخ 29/7/1290 هجری شمسی به تصویب مجلس دوم رسید. مجلس دوم پس از 3 سال فترت بر اساس این قانون در تاریخ 14/9/1293 هجری شمسی تشكیل گردید. البته این مجلس به علت شروع جنگ جهانی اول بیش از یك سال دوام نیافت و در تاریخ 22/8/1294 تعطیل شد. به موجب قانون سوم، مأخذ تمول ملغی و انتخابات عمومی و یك درجه ای گردید.

عده نمایندگان 136 نفر و مقرر شد انتخاب كنندگان بایستی در حوزه انتخابیه خود متوطن و یا لااقل شش ماه قبل از تاریخ انتخابات در آن حوزه اقامت داشته باشند.

به طور كلی در قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، طی 24 دوره قانون گذاری، شاهد مصوبات، وقایع و حوادث بسیاری بودیم.

به موجب اصل 43 قانون اساسی مصوب 1285 هجری شمسی مقرر گردیده بود مجلس دیگری به نام مجلس سنا به عنوان مكمل مجلس شورای ملی تشكیل گردد. ولی این مجلس در سال 1328 هجری شمسی با عضویت 60 نفر تشكیل شد. از این تعداد 30 نفر نماینده انتصابی از طرف شاه و 30 نفر دیگر منتخب مردم بودند.

مدت نمایندگی این مجلس تا سال 1324 هجری شمسی، 6 سال بود.

تقلیل مدت مجلس سنا

لیكن به موجب اصلاحی كه در ماده 29 قانون انتخابات مجلس سنا در 23/3/45 هجری شمسی به عمل آمد، مدت دوره از 6 سال به 4 سال تقلیل یافت كه شامل دوره چهارم مجلس سنا نیز می گردید.

به موجب این اصلاحیه مقرر شد انتخابات هر دو مجلس شورای ملی و سنا همزمان و در یك روز برگزار شود. قانون مجلس سنا مشتمل بر 39 ماده بود كه در سال 1328 هجری شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید و به موجب بند 1 ماده 6 و همچنین بند 2 ماده 9 این قانون سن انتخاب كنندگان و انتخاب شوندگان به ترتیب حداقل 25 سال و 40 سال تمام باید باشد و بر اساس ماده 10 نیز اشخاص می توانند برای سنا انتخاب شوند.

شرایط طبقاتی برای كاندیداهای سنا

علاوه بر شرایط مقرر فوق در زمره یكی از طبقات ذیل می باشند:

- طراز اول از علما، كسانی كه لااقل سه دوره سابقه نمایندگی مجلس شورای ملی داشته باشند.

- كسانی كه مقام وزارت یا سفارت كبری یا استانداری یا مقام ریاست یا دادستانی یا ریاست شعبه دیوان كشور و لااقل 20 سال سابقه قضایی داشته باشند.

- از امرای ارتش (سرتیپ، سرلشكر، سپهبد)، كسانی كه به مقام استادی رسیده و لااقل 10 سال سابقه استادی داشته باشند.

- كسانی كه لااقل 20 سال خدمت به مقام وزیر مختاری یا كفالت و یا معاونت وزارتخانه رسیده اند.

پس از پیروزی انقلاب(اولین انتخابات)

پس از پیروزی انقلاب اسلامی چندین نویت همه پرسی و انتخابات عمومی و سراسری در كشور برگزار شده است، اولین و مهم ترین آن كه در حقیقت تعیین كننده نوع حكومت كشور بود، همه پرسی تغییر نظام شاهنشاهی به جمهوری اسلامی ایران است كه در آن رویداد تاریخی، در روزهای 10 و 11 فروردین ماه سال یكهزار و سیصد و پنجاه و هشت، اكثریت قریب به اتفاق ملت ایران یعنی 2/98% كل رأی دهندگان با انتخاب نظام جمهوری اسلامی ایران دست رد به سینه رژیم منحوس و مستبد پهلوی زدند و به این ترتیب اراده و خواست خود را در تاریخ ثبت نمودند.